Δώσαμε ραντεβού στην καρδιά του κέντρου, Ναυαρίνου με Εγνατία. Τα μεσημέρια στην μετά (και meta) fly-over εποχή της Θεσσαλονίκης είναι μια πίστα αντοχής και υπομονής. «Γίνεται χαμός φίλε, ψάχνω παρκάρισμα, θα αργήσω λιγάκι», μου λέει ο Τζαμάλ στο τηλέφωνο. Κυνηγώντας αυτή την συνέντευξη περίπου δυόμιση χρόνια, τα 15 λεπτά αναμονής μοιάζουν μηδαμινά.

Ντυμένος κάζουαλ, γυαλί ηλίου στο κεφάλι, χαλαρός και άνετος. Όπως λέει και ένας φίλος από το βορρά, «άνετος σημαίνει δεν ιδρώνω». Χαιρετιόμαστε και σχολιάζουμε το χάος στο κέντρο, όπου καμιά φορά χρειάζεται να κάνεις σλάλομ για να περάσεις απέναντι. Άφησε το αμάξι του σε ένα οριακό σημείο, από εκείνα που παίζει το ρίσκο να βρεις κλήση στο παρμπρίζ και κανονικά χρειάζεται να πληρώσεις και χαρτάκι από το περίπτερο για να το αφήσεις. Παρόλα αυτά η τίμια κυρία στο ταμείο του απάντησε ότι δεν έχει νόημα, αν είναι να σε γράψουν θα σε γράψουν. Αγνή αστική αλληλεγγύη, από τον κόσμο της πόλης για τον κόσμο της πόλης.

Ανεβαίνουμε προς Ροτόντα και βρίσκουμε μια δροσερή γωνιά που μειώνει τους ήχους του δρόμου. Λίγα δευτερόλεπτα μετά το rec, περνάει ένα αγόρι από πίσω και ακολουθεί ο εξής διάλογος, λέξη προς λέξη. «Τζαμάλ, τι δίσκο έβγαλες ρε φίλε». «Γεια σου παιχταρά μου, να είσαι καλά».

Το νέο άλμπουμ του Τζαμάλ, Terra Dannata, συμπληρώνει τρεις μήνες ζωής στο Spotify και εδώ και λίγες μέρες βρίσκεται και στο Youtube. Το ταξίδι του δίσκου όμως ξεκίνησε πολύ καιρό πριν ανέβει στις πλατφόρμες, με πολλές αναφορές που από παρατήρηση έγιναν στίχοι. Στίχοι που δυστυχώς θα είναι πάντα επίκαιροι σε μέρες που η γη που πατάμε μοιάζει καταραμένη.

TERRA DANNATA ΚΑΙ ΓΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΩΝ

«Είμαι γενικά φανατικά φανατικός με την ιταλική κουλτούρα. Οτιδήποτε ιταλικό μου αρέσει πάρα πολύ. Μου αρέσει η γλώσσα, τα φαγητά τους, οι γυναίκες τους, οι άντρες τους, οι οπαδοί τους, οι ομάδες τους, τα τραγούδια, η νοοτροπία τους. Έχω πάει δύο φορές ταξίδι αλλά κάποια λίγα ιταλικά τα ξέρω και κάπως μου άρεσε η ιδέα να πω τον τίτλο στα ιταλικά. Σκεφτόμουν πώς θα μπορούσα να το πω, δεν το έχω πολύ συγκεκριμένο στο μυαλό μου, σκέφτηκα να το πω καταραμένη γη και το γκούγκλαρα. Ρώτησα μια φίλη που είναι μισή Ιταλίδα και της λέω πώς είναι το σωστό, πώς λένε οι Ιταλοί το καταραμένη γη. Υπήρχαν δύο επίθετα, terra maledetta και Terra Dannata. Υπάρχουν κομμάτια αυτού του πλανήτη που είναι πολύ περισσότερο καταραμένα από αυτό που πατάμε εμείς τώρα, για παράδειγμα η Παλαιστίνη. Αλλά άμα το κλείσεις και πεις μόνο για την Ελλάδα, αυτής της κουτσουλιάς του πλανήτη τα βάσανα και οι καήμοι είναι πολύ περισσότερα από όσα θα της αντιστοιχούσαν. Είναι ανομοιόμορφα πολλά. Είναι και η Ελλάδα λίγο καταραμένη γη. 

Όλοι οι όμορφοι τόποι είναι λίγο καταραμένοι, έτσι πιστεύω εγώ. Είναι λίγο καταραμένη η γη που πατάμε, δεν είναι;»

Παρότι πίνουμε καφέ κάτω από τον ήλιο, σε μέρες που θυμίζουν καλοκαίρι, η συζήτηση πηγαίνει στα άγχη και την πίεση. Καταστάσεις που ο Τζαμάλ επιλέγει συνειδητά να μην αποφεύγει.

«Δεν αποφεύγω την πίεση, η πίεση φτιάχνει διαμάντια»

«Όταν ένας άνθρωπος ενηλικιώνεται και σιγά σιγά φεύγει από την μετεφηβική ηλικία, αποκτά ένα μοτίβο διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων, που σίγουρα θα προκύψουν. Εμένα γενικά μου βγαίνει αντίδραση όταν προκύπτει μια δύσκολη κατάσταση είτε είναι οικογενειακή, είτε ψυχολογική, είτε οικονομική. Έχω έναν εγωισμό και πολλές φορές λέω δεν θα με βάλεις κάτω εσύ, θα σε βάλω κάτω εγώ. Προφανώς δεν λειτουργεί πάντα, υπάρχουν φορές που λυγίζεις, αλλά βγάζω μια αντίδραση όταν τα πράγματα δυσκολεύουν πολύ.

Δεν το λέω με την έννοια ότι έχω περάσει την πιο δύσκολη ζωή. Ήμουν από μια νορμάλ οικογένεια, οι γονείς μου με αγαπούσαν, δεν είμασταν πλούσιοι, ούτε καν άνετοι, αλλά τα καταφέρναμε. Οι γονείς μου ήταν εκεί όποτε τους χρειάστηκα, δούλευαν σαν τα σκυλιά για να μεγαλώσουν ένα παιδί που κάνανε και τους ευχαριστώ που ήταν εκεί. Θα σου συμβούν πολλά πράγματα, είναι δεδομένο. Προδοσίες, απογοητεύσεις, όλα. Τα παλεύεις, δύσκολα είναι για όλους. Αν βγάλεις μια αντίδραση και μια δυναμική είναι πιο εύκολα να καταλήξεις εσύ από πάνω».

Του μεταφέρω ένα σχόλιο που διάβασα στο youtube και τον ρωτάω για το πώς νιώθει όταν επιδρά μέσα από τους στίχους του στις ζωές των άλλων. Ένας ανώνυμος χρήστης γράφει στο ΥΤ: «Λίγοι μπορούν να καταλάβουν πόση δύναμη μπορεί να μας δώσει ένας άνθρωπος από την μουσική του. Τρεις μήνες τώρα παλεύω με τον καρκίνο, δεν τα βάζω κάτω γιατί έχω μια κορούλα ενός έτους που με περιμένει σπίτι και μου δίνει λόγο να παλεύω. Είμαι 25 χρονών ένας στίχος που μου έχει ριζώσει στο μυαλό είναι "αφού γεννήθηκα θα ζήσω και ό,τι φέρει το ζάρι, η μάνα μου έκανε τον πιο μεγάλο πεισματάρη". Θέλω να σε ευχαριστήσω για την δύναμη που μας δίνεις και ακόμα μαχόμαστε, δεν είναι ραπ αυτό που κάνεις φίλε μου Τζαμάλ, είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο να το ξέρεις!». Ένα σχόλιο που φυσικά και είχε ήδη διαβάσει.

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

«Ένας καλλιτέχνης κάθεται και γράφει κάποιους στίχους, ένα κομμάτι, ένα δίσκο. Ένας ακροατής που δεν τον ξέρει καν, βρίσκει σε αυτές τις λέξεις κάτι να ταυτιστεί. Όταν ο στίχος έχει σκοπό να κινήσει πιο βαθιά συστήματα της ψυχής του ανθρώπου, κάποιος θα ταυτιστεί. Ο άνθρωπος αυτός ταυτίστηκε με ένα στίχο και μοιράστηκε την προσωπική του ιστορία. Έχει συμβεί σε όλους μας. Δεν συνηθίζεται, το έχω ακούσει πολλές φορές στον δρόμο, μετά από συναυλίες, από κοντά.

Έχει τύχει ο άλλος να έχει βγει από την φυλακή και να καταλαβαίνει ποιος είμαι και να βουρκώνει και να μου λέει “έκανα δύο χρόνια φυλακή, αν δεν ήσουν εσύ δεν θα την έβγαζα”

Αυτό ίσως φαίνεται υπερβολή για κάποιους αλλά αν δεν το έχεις ζήσει, δεν μπορείς να το ξέρεις, δεν θα το μάθεις ποτέ. Δεν συνηθίζεται, κάθε φορά που μου το λένε παθαίνω το ίδιο “σοκ”.

Nιώθεις υπέροχα που μπόρεσες άθελα σου, μέσα από κάτι που έκανες για να καλύψεις τα δικά σου ψυχικά κενά, να βρει ένας άνθρωπος δύναμη μέσα σε αυτό το πράγμα. Δε μπορείς να το καταλάβεις 100% γιατί δεν είσαι στα παπούτσια του άλλου. Αυτός που το έχει περάσει, αυτός ξέρει τι πέρασε. Κάθε φορά έρχομαι σε μια μικρή έκπληξη, έχει συμβεί πολλές φορές αλλά δεν συνηθίζεται. Σε γονατίζει με την καλή την έννοια, βγάζει μια πολύ ανθρώπινη πτυχή του εαυτού του που δεν ντρέπεται να σου παραδεχτεί. Όλοι μας συμπεριφερόμαστε με ένα μικρό ή μεγάλο τείχος. Σου κάνει reach out για να σε αγγίξει και σε αγγίζει. Πρέπει να είσαι κόπρος για να το περάσεις έτσι, να του πεις ένα σκέτο “φίλε να είσαι καλά τα λέμε”. Κάθε φορά το νιώθεις. Λες, κοίτα να δεις, δεν το περιμένεις όταν ξυπνάς να κάτσεις να γράψεις ένα κομμάτι, δεν το περιμένεις, δεν περνάει από το μυαλό σου ότι μπορεί να συμβεί. Είναι κάθε φορά μια έκπληξη.

Καμιά φορά όλους μας πιάνουν και ανασφάλειες και ξαναζυγίζεις και σκέφτεσαι τι έκανα και τι δεν έκανα. Εκείνη την φορά που αναρωτιέσαι αν έκανα κάτι που αξίζει. Πέρα από τον κόσμο, τα λεφτά και τις συναυλίες. Αυτά είναι εφήμερα, καλά αλλά εφήμερα.

Όταν η μουσική σου έχει μια διαχρονικότητα και μια τέτοια επίδραση, αν το σκεφτείς ότι ένα παιδί που έβγαλε φυλακή το ‘17 ή το ‘19 ήρθε και είπε αυτό το πράγμα, λες ότι έναν άνθρωπο άγγιξα, ένας άνθρωπος με κατάλαβε

Ακούγεται κλισέ, αλλά είναι η μεγαλύτερη αλήθεια. Αυτό το πράγμα δεν κοστολογείται, ούτε πληρώνεται. Είναι πολύ καλά τα λεφτά αλλά όποιος καλλιτέχνης το έχει ζήσει, αυτή είναι η απόλυτη πληρωμή, να σε κοιτάει ο άλλος στα μάτια και να σου λέει κάτι τόσο βαθύ, δικό του. Θα δακρύσουμε σε λίγο (γέλια).

Την ίδια ώρα που βρισκόμασταν στο καφέ, έβγαινε στον αέρα το ηχητικό του αστυνομικού με την 28χρονη Κυριακή. Η νεαρή γυναίκα που ζήτησε προστασία από τα όργανα του κράτους που υποτίθεται ότι πρέπει να σε προστατεύσουν σε στιγμές κινδύνου, πήρε την χυδαία απάντηση “το περιπολικό δεν είναι ταξί”. Λίγα λεπτά μετά δολοφονήθηκε έξω από το Αστυνομικό Τμήμα Αγίων Αναργύρων. Το αφήγημα των φιλοκυβερνητικών μέσων ανέφερε ότι η δολοφονία έγινε 100 μέτρα μακριά από το Α/Τ. Πόσα ψέματα έχουν στρογγυλοκαθίσει σε ελληνικά σπίτια τα τελευταία χρόνια άραγε; Πόσες αλήθειες “χάθηκαν” σε ραδιοκύματα και τηλεοπτικά κανάλια;  

ΜΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

«Κοίταξε ρε φίλε, ανέκαθεν η τέταρτη εξουσία, μπορεί να είναι και πρώτη για μένα, εξυπηρετούσε την προπαγάνδα του δυνατού, που είναι το σύστημα. Αυτό έχει γίνει πολύ χειρότερο από τον Μητσοτάκη και μετά. Δεν το πάω κομματικά εννοείται, αλίμονο. Παρακολουθώ το πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας και δεν έχει ξαναγίνει αυτό που έχουν κάνει αυτοί, να αγοράσουν τόσα πολλά μέσα και να τα κάνουν υπαλλήλους του. Αν είσαι κομμάτι του συστήματος, είναι ιδιοφυές αυτό που έκανε (γέλια).

Έχεις ανθρώπους οι οποίοι μπαίνουν σε κάθε ελληνικό σπίτι, από τα 40 και πάνω, ειδικά στις μεγάλες ηλικίες. Τους κάνεις υπαλλήλους σου, τους υποδεικνύεις τι θα λένε και τι δεν θα λένε. Δεν είναι καινούργιο, δεν το ανακαλύψαμε τώρα, ανέκαθεν έτσι ήταν αλλά τώρα είναι πολλαπλασιασμένο. Δεν πέφτω από τα σύννεφα, έχουμε ακούσει δράκους να βγαίνουν από τα χείλη των δημοσιογράφων. Τι να πρωτοθυμηθώ, δεν θα σου πω ατάκες, θα σου πω 2-3 ονόματα. Οικονόμου, Πορτοσάλτε, Μπογδάνο, Γεωργιάδη, Βορίδη, Καραμανλή τώρα. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν μια καλή τριαντάδα ατάκες ο καθένας οι οποίες δεν θέλω να πω πώς θα έπρεπε να πληρωθούν, μπορώ και να πω κιόλας, μακάρι να υπήρχε ακόμα η 17η Νοέμβρη, θα σου ‘λεγα εγώ αν θα τα έλεγαν δημόσια. Όσο περνάει ο καιρός γίνεται και πιο φυσιολογικό, στην αρχή αντιδράσαμε, λέγαμε τι λέει αυτός. Βέβαια στην Ελλάδα ξεσηκωνόμαστε από τα σόσιαλ, στον δρόμο δεν κατεβαίνει κανείς.

Σκοτώνονται τα παιδιά στα Τέμπη και βγαίνει ο άλλος και κάνει υποδείξεις και ειρωνεύεται τους γονείς των παιδιών και το κανάλι το παρουσιάζει σαν φυσιολογικό, το κανάλι που κάποτε έβαλε ήχο στον πυροβολισμό του Γρηγορόπουλου και τώρα που σκότωσε ο άλλος μπροστά στο κουβούκλιο την κοπέλα, προφανώς ο μπάτσος κοιτούσε, έλα μωρέ, αχ μη, αλλά αν ήταν κανένας αναρχικός που πήγε να γράψει κάτι για τους μισθούς απέναντι ή κύκλωνε κανένα αλφάδι θα είχε σκάσει με καλάσνικοφ πάνω από το κεφάλι του. Σου λέει το κανάλι άντε να το πούμε 100 μέτρα απόσταση, γιατί με το που ακούσει κάποιος την πρώτη πληροφορία, έχει καρφωθεί, όσο κι αν το διαψεύσεις. Αν πάω σε ένα τυχαίο χωριό στην Καβάλα και ρωτήσω μια κυρία 50 χρονών που άκουσε την είδηση στην τηλεόραση, θα μου πει 100 μέτρα από το τμήμα την δολοφόνησε. Είναι επιστήμη, φίλε. Οι άνθρωποι είναι επιστήμονες στην παραπληροφόρηση και το ψέμα, στο πώς θα δημιουργήσουν στο μυαλό την εικόνα που θέλουν.

Δεν είναι τυχαίο που το λένε "καθεστώς Μητσοτάκη"

Το μόνο που δεν κάνει σε σχέση με την 7ετία 1967-1974 που θυμίζει την σημερινή εποχή, είναι να στέλνει κόσμο στα ξερονήσια και να τους κάνει βασανιστήρια. Υπάρχουν τα κατά τόπους αστυνομικά τμήματα που γίνονται πραγματάκια. Κατά τα άλλα δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά. Αυτό που έλεγε η ΥΕΝΕΔ το 1970, το λέει ο ΣΚΑΪ σήμερα, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά.

Πόσο μεγαλείο ψυχής και πόση ψυχική δύναμη έχει η Καρυστιανού η οποία ενώ έχει χάσει το παιδί της και ακούει όλα αυτά που ακούει από τα σκουπίδια της εξουσίας, μαζί με τα υπαλληλάκια τους, καταφέρνει να σύρει αυτό το σίχαμα που υπάρχει στην χώρα στην Ευρώπη. Και είπαν σε αυτή τη μητέρα καθίστε σπίτι, πενθήστε βουβά και πηγαίντε στην εκκλησία να σας πει τι να κάνετε».

Η κουβέντα φεύγει από την επιρροή της τηλεόρασης και πηγαίνει στην επανάσταση των social media που για τον Τζαμάλ δε μπορεί να είναι ούτε αρκετή, ούτε τόσο επιδραστική για να φέρει αλλαγές. 

Η “ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ” ΤΩΝ SOCIAL MEDIA

 «Ανήκω στην τελευταία γενιά που έζησε την εφηβεία της χωρίς ίντερνετ. Για να μπούμε στο ίντερνετ το 1998 έπρεπε να μπούμε σε ένα μόνο μαγαζί που είχε dial up. Κατεβάζαμε μια εικόνα του Ρομπέρτο Μπάτζιο και ήθελε 25 λεπτά για να κατέβει. Οι νεότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι αυτή είναι η πραγματική ζωή, είναι πολύ στενάχωρο και δεν βλέπω να αλλάζει. Σου μιλάει ένας άνθρωπος που έχει smartphone και είναι 2 ώρες τη μέρα στο κινητό του, πολλά είναι και λόγω δουλειάς αλλά σε απορροφά. Είναι δύσκολο να αλλάξει κάτι, συνήθως αυτές οι καταστάσεις είτε πάει μέχρι να σκάσει.

Με το κλίμα τρομοκρατίας που υπάρχει, με την απροθυμία του κόσμου να συμμετέχει στα κοινά και να αντιδράσει για την επιλογή άλλων για την ζωή του, δεν βλέπω να αλλάζει κάτι. Μακάρι να το έβλεπα αλλιώς. Το βλέπεις και σε παρέες. Έχει τύχει πολλές φορές να κάτσω σε παρέες και να πάει η κουβέντα προς τα εκεί και να παραπονιούνται όλοι, ότι δουλεύουν πολλοί και πληρώνονται λίγο, για τα Τέμπη, το ένα το άλλο. Ωραία, έχει πορεία 28/2 για τα Τέμπη θα πάμε; “Ε να μωρέ”. Όχι ότι είναι παράδεισος στη Γαλλία αλλά όταν κηρυχθεί απεργία δεν θα κατέβουν 10 χιλιάδες, αλλά ενάμιση εκατομμύριο και θα γίνουν μπάχαλα και θα μπουν στα υπουργεία. Όχι σε όλες τις φάσεις, κατάλαβες. Υπάρχουν κάποιες μικρές κινήσεις, αλλά δεν φτάνουν».

Το ταξίδι του Terra Dannata έκανες στάσεις σε πολλά μέρη, εντός και εκτός Ελλάδας. Μέρη σκοτεινά, τα οποία η τέχνη δεν μπορεί να προσπεράσει.

Έχω μια φίλη στην Αθήνα που μου είπε ωραίος ο δίσκος, μπράβο και τέτοια, αλλά πολύ μαύρος, πολύ σκληρός, θα κόψουμε καμιά φλέβα. Λέω γιατί ρε παιδιά, δεν έχω εικόνες ευδιάθετες; Δεν λέω με το κορίτσι μου θα πάμε να φάμε και θα πάμε διακοπές; Να πάρουμε το μηχανάκι να πάμε στον Φοίνικα; Λέει ε ναι έχεις κι αυτά και της λέω μήπως θυμάσαι τον προηγούμενο δίσκο που ήταν έτσι βαρύς;

Συμβαίνουν που συμβαίνουν, άμα δεν τα συζητάμε και δεν αποτυπωθούν στην τέχνη που δημιουργείται εκείνη την εποχή, τι θα γίνει μετά; Μετά από 30 χρόνια. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες της δεκαετίας του ‘40, για την Γαλλία του ‘60, για την Αγγλία του ‘80, αν η τέχνη που δημιουργείται εκείνη την εποχή δεν μπορεί να μου δώσει ένα στίγμα του τι γινόταν στην κοινωνία της χώρας τότε, εμένα προσωπικά δεν με πολυικανοποιεί. Και εγώ ακούω αμιγώς διασκεδαστικές μουσικές, ανάλαφρα πράγματα, αλλά όταν έχω την ανάγκη να ακούσω μουσική με βαρύτητα. Όταν θα βάλω να ακούσω Clash, θα ήθελα εκτός από το μουσικό κομμάτι να πάρω και μια γεύση του τι συνέβαινε στην Αγγλία το 1982.

Δεν μπορώ να γράψω κάτι και να μην δώσω το στίγμα της Ελλάδας του 2024 ή της Ελλάδας του 2015 στην Φαβέλα. Είναι και θέμα ανθρώπου, έτσι είμαι και εγώ στην καθημερινότητα μου, δεν μου αρέσουν οι κοινοτυπίες, δεν μου αρέσουν οι φανφάρες, όπως λέει και ο φίλος μου ο Μάκης από τα Διαβατά, ευθεία, όταν μου μιλάς ευθεία, μην με πας δεξιά αριστερά».

Κι από τα σκοτεινά μέρη, περνάμε στα φωτεινά. Ή τα λιγότερο σκοτεινά. Αυτά τα μέρη για τον Τζαμάλ είναι στιγμές όπως μου εξηγεί.

«Είναι στιγμές. Δεν υπάρχει παρατεταμένη περίοδος χαράς, μακάρι να υπάρξει στο μέλλον. Να είμαι επί ένα χρόνο πρίμα, κρουαζιέρα, με την κοπέλα μου, την μουσική μου, τα ταξίδια μου, χωρίς να ζοριστώ. Δεν υπάρχει αυτό. Επειδή όμως ψάχνουμε την ισορροπία, υπάρχουν όμορφες στιγμές που μπαλαντζάρουν τις άσχημες. Όλοι μας προσπαθούμε να έχουμε δίπλα μας ανθρώπους που η αλληλεπίδραση με αυτούς να μας κάνει να χαμογελάμε, να μας δημιουργεί θετικά συναισθήματα, ο καθένας ψάχνει μια διέξοδο.

Άλλος την βρίσκει στο γήπεδο, άλλος στην προπόνηση, στην πυγμαχία, άλλος στη μουσική, άλλος σε 2-3 από αυτά. Άλλος το βρίσκει με την παρέα του, πολύς κόσμος δυστυχώς το βρίσκει και στους εθισμούς, άλλος πίνει, άλλος πίνει ναρκωτικά, άλλος στον χουλιγκανισμό. Κακό και αυτό, και για αυτούς που χτυπάει και για τον ίδιο. Όλοι μας ψάχνουμε μια διέξοδο. Έχω ανθρώπους, πολύ λιγότερους από τα προηγούμενα χρόνια, με τους οποίους μια ώρα θα κάτσω και θα ανοίξει η ψυχή μου, εκτός από την κοπέλα μου. Έχω 3-4 φιλαράκια καλά με τους οποίους μπορεί να βρεθούμε για 2 ώρες και να περάσουν 5 και να μη το καταλάβουμε. Να έρθει σπίτι μου εννιά το βράδυ και να φύγει έξι το πρωί. Δεν γίνεται χωρίς αυτό, κάθε άνθρωπος το οφείλει στον εαυτό του, γιατί η ψυχική μας υγεία είναι το νούμερο ένα, όταν ζούμε υπό αυτές τις συνθήκες.

Έχουμε ευθύνη απέναντι στον εαυτό μας να διατηρούμε πάση θυσία την ψυχική μας υγεία, με υγιείς τρόπους

Δεν λέω πλακωθείτε στα γήπεδα, ή πιείτε ναρκωτικά, αυτό δεν είναι διέξοδος, σε βάζει σε χειρότερα λούκια. Πολύς κόσμος από τα οικονομικά του κόβει πράγματα που θα βοηθούσαν την ψυχική του υγεία, διαφωνώ με αυτή την λογική. Τα τελευταία χρόνια ήμουν και εγώ σε δύσκολη οικονομική κατάσταση, παρόλα αυτά τις διακοπές μου, έστω φθηνά, ή να πάμε έξω για ένα φαγητό δεν τα κόβω, ή να πληρώσω το γυμναστήριο. Αυτά σε κρατάνε σε μια κανονικότητα, μετά θα αρχίσεις να τρελαίνεσαι.

Έρχεται και καλοκαίρι τώρα, μου λένε άνθρωποι “δεν θα πάω φέτος διακοπές, είμαι στενά”. Ρε φίλε, όσο στενά κι αν είσαι, δεν μιλάω για ανθρώπους που ζουν στο δρόμο, μπες μέσα ένα ενοίκιο, πήγαινε μια εβδομάδα κάπου, κλείσε το κινητό, λέω εγώ τώρα και κάτσε δίπλα στη θάλασσα και κάνε μόνο μπάνιο, φαΐ και σεξ. Κοιμήσου και ξύπνα με αυτό, θα γεμίσεις τις μπαταρίες σου.

Θα σου πει βέβαια κάποιος ότι και αυτή η εβδομάδα του Αυγούστου είναι άλλοθι για την σκλαβιά που ζεις 11 μήνες. Ας έχουμε το άλλοθι όμως και ας διεκδικήσουμε να μην υπάρχει άλλο η 11μηνη σκλαβιά. Ας ξεκινήσουμε να έχουμε λίγο χρόνο για τον εαυτό μας και μετά στο χέρι μας είναι να παλέψουμε για να μη δουλεύουμε 12 ώρες και να πληρωνόμαστε 800 ευρώ».

Ο Τζαμάλ έχει το βλέμμα συνεχώς καρφωμένο στη Γάζα και στα εγκλήματα που διαπράττει το Ισραήλ από την πρώτη μέρα. Οι αναφορές στην Παλαιστίνη και στους «κολασμένους αυτής της γης» δεν θα μπορούσαν να λείπουν από το νέο δίσκο. Πριν απαντήσει στην ερώτηση μου για την Γάζα, χαιρετάει έναν χαμογελαστό Αφγανό φίλο του που περνάει από πίσω μας.

Η ΓΑΖΑ ΚΑΙ Η ΓΗ ΤΩΝ ΚΟΛΑΣΜΕΝΩΝ

«Δεν έχει κάτι ιδιαίτερο να πεις. Προσοχή να μη γεννηθείς σε καταραμένο μέρος του κόσμου. Εγώ και εσύ καθόμαστε και φοράμε τα ρουχαλάκια μας, ζορισμένοι βέβαια είμαστε αλλά και κρέας μπορούμε να φάμε όποτε θέλουμε και καφέ πίνουμε. Την ίδια ώρα στην άλλη άκρη της Μεσογείου γίνονται αυτά που γίνονται, επί 75 χρόνια ακριβώς. Είμαστε τυχεροί που γεννηθήκαμε εδώ, είναι θέμα τύχης. Το μυαλό μας θα έπρεπε πάντα να είναι στους κολασμένους όλης της γης. Αν ένας άνθρωπος βλέπει τι γίνεται στον κόσμο και για τον οποιοδήποτε λόγο αδιαφορεί συνειδητά, εκεί χάθηκε η ανθρωπιά μας.

Δεν έκανα τίποτα ιδιαίτερο, απλώς ανέφερα τι έγινε, τι γίνεται. Δεν μπορώ να βλέπω ανθρώπους που μιλάνε την γλώσσα μου, δεν το λέω εθνικά, έλληνες της διπλανής πόρτας, να έρχεται μια βάρκα στην Χίο με μια κοπέλα από την Συρία που κλαίει το μωρό στην αγκαλιά της και μια κυρία που την έχει ποτίσει μίσος η τηλεόραση να λέει “φύγε μωρή δεν σε γκαστρώσαμε εμείς”. Όταν ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2020 αυτό, ήθελα να κλάψω, να κλείσω τα παντζούρια και να κλαίω, ήμουν σε πάρα πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση όταν τα έβλεπα αυτά τα πράγματα. Χρόνο με το χρόνο η ελληνική κοινωνία γίνεται αδυσώπητη. Είναι τόσο δεδομένο πλέον ότι όχι μόνο θα πιάσει αυτή η ρατσιστική ρητορική, που όποιος θέλει να μπει στα κοινά πηγαίνει και φωτογραφίζεται στον Έβρο, στον φράχτη, όπως έκανε τώρα ο Πύρρος Δήμας. Άνθρωπος που ήρθε με τα πόδια και ένιωσε τον ρατσισμό, πήγε τριάντα χρόνια μετά να φωτογραφηθεί σε φράχτη.

Απλοί άνθρωποι έχουν γίνει τόσο ακροδεξιοί και ρατσιστές και λένε να μη μαυρίσει η Ελλάδα. Ακόμα και η ρητορική είναι ασύλληπτη σε σχέση με το 2010. Δεν τα έλεγε τόσο μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας αυτά το 2010. Ο ρατσισμός είναι κάτι που διδάσκεται, κανένα παιδί δεν γεννιέται με το να διαχωρίζει και το να υποτιμά τον άλλο με βάση κάποιο χαρακτηριστικό του. Δυστυχώς αυτό επιβιώνει στην κοινωνία ακόμα και σήμερα. Αυτά ακούγονται στα καφενεία. Ελπίζω όταν η δική μας γενιά μπει στα καφενεία να αλλάξει αυτό το πράγμα και να μάθουμε αλλιώς τα παιδιά μας.

Δεν ήταν έτσι οι κοινωνίες δεκαπέντε χρόνια πριν, η Ελλάδα δεν ήταν έτσι. Δεν υπήρχε τόσος θάνατος που να μας αφήνει τόσο αδιάφορους. Βλέπεις πόσο αστείοι είναι αυτοί οι άνθρωποι. Όταν ερχόντουσαν πρόσφυγες χριστιανοί, λευκοί και με μπλε μάτια από την Ουκρανία, να τους ανοίξουμε την πόρτα, και προφανώς να τους ανοίξουμε, εγώ δεν διαχωρίζω, αυτοί διαχωρίζουν. Αν ο πρόσφυγας είναι μουσουλμάνος με σκούρο δέρμα, εκεί τελείωσε, δεν τους νοιάζει καν, το παιδί τους είναι ακόμα ένα παιδικό παιχνίδι στο Αιγαίο, κι αλλάζουν και κανάλι».

Με τα live σε Αθήνα (7/6) και Θεσσαλονίκη (21/6) να πλησιάζουν, ο Τζαμάλ υπενθυμίζει ότι όταν πάμε στις συναυλίες, πάμε να ακούσουμε μουσική.

«Όταν ένας άνθρωπος είναι οπαδός μιας ομάδας που ασχολείται πολύ με τα κοινά της ομάδας και τραβιέται εκδρομές κλπ, είναι λογικό στα live του να έρθουν και οι δικοί του και να βαφτεί το live με το χρώμα της ομάδας. Φεύγει η προσοχή από τον πραγματικό στόχο της συναυλίας και πάει αλλού. Και σε μένα η πλειοψηφία είναι οπαδοί του ΠΑΟΚ. Οι Παναθηναϊκοί αντίστοιχα πηγαίνουν σε έναν δηλωμένο οπαδό του Παναθηναϊκού, οι Αρειανοί στον Αρειανό και πάει λέγοντας. Όταν μαζευτούμε 4-5 χιλιάδες για να ακούσουμε μουσική, έχουμε έρθει για άλλο λόγο. Χάνουμε το νόημα αν αρχίσουμε να τραγουδάμε συνθήματα της ομάδας. Όλοι ακούνε όλους, άμα σ’ αρέσει η μουσική, δεν ακούς με οπαδικά κριτήρια. Με ακούνε και παιδιά του Άρη, ή του Ολυμπιακού. Παρόλα αυτά νομίζω ότι είναι κάτι που δύσκολα μπορεί να αποφευχθεί».

Συζητάμε για την κοινωνία των χουλιγκάνων, για την πόλη μετά την δολοφονία του Άλκη Καμπανού και για τα οπαδικά σκηνικά που ακολούθησαν. Θα λέμε ποτέ ξανά ή πότε ξάνα; Ο τόνος θα μπαίνει στη λήγουσα ή την παραλήγουσα;

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΩΝ

«Θα λέμε ποτέ ξανά και θα ξαναγίνονται. Σκηνικά τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να καταλήξουν στον θάνατο ενός ανθρώπου γίνανε πολλά και πριν τον Άλκη. Όταν χρησιμοποιείς συγκεκριμένα αντικείμενα για να χτυπήσεις τον άλλον, ξέρεις ότι υπάρχει πιθανότητα να πεθάνει. Γίνανε και μετά τον Άλκη σε κεντρικότατα σημεία της πόλης. Μπορεί να έγιναν νύχτα αλλά ήταν πεντακάθαρα, δεν έγιναν σε κάποιο βουνό ή καβατζωμένα. Γίνονται και θα γίνονται, δυστυχώς. Εμένα η οπαδική βία μου άρεσε πολύ όπως εξελίχθηκε στη Νέα Σμύρνη. Δεν ξέρω λεπτομέρειες, έγινε μια συνεννόηση του τύπου δεν ασχολούμαστε ο ένας με τον άλλον, πολεμάμε πλάι πλάι.

Η υπόλοιπη οπαδική βία δεν μου αρέσει. Μπορεί να ήμουν πριν πολλά χρόνια μέρος της αλλά δεν βρίσκω νόημα. Το να θέλω να εκτονώσω μια Κυριακή την αδρεναλίνη μου και να παίξω τα χαστούκια μου άντε να το δεχτώ. Να μη σου λέω μαλακίες, αν γίνουν επεισόδια στην Ευρώπη, κάθομαι και τα βλέπω τα βιντεάκια. Είναι μια εκδήλωση της ανδρεναλίνης των αντρών στα 22 τους που βράζει το αίμα.

Εγώ με τα πολλά λάθη που έκανα στη ζωή μου θα έλεγα αφήστε τα πράγματα. Πρόλαβα και την δεκαετία του ‘90 που οπαδικά ήταν πολύ σκληρή αλλά τι γινόταν. Το κύριο μέλημα της κερκίδας ήταν τον άλλον να τον ξεφτιλίσεις, όχι να του κάνεις σωματική ζημιά. Καύλωνε και ηδονιζόταν η κερκίδα όταν έλεγε ένα έξυπνο σύνθημα. Να σε γελοιοποιήσω με το σύνθημα. Κατάλαβες; Αυτό γαμάει, είναι φανταστικό. Και φεύγανε από τους ίδιους δρόμους μετά το ματς. Υπήρχε και σκληρότητα. Τώρα αν πέσει κάποιος κάτω θα μαχαιρωθεί 20 φορές. Έχω φίλο που έπεσε κάτω και μαχαιρώθηκε 14 φορές. Δεν μιλάω για ομάδες, τα έχουν κάνει όλοι.

Βλέπεις έναν άνθρωπο που κι αυτός δουλεύει για 30 ευρώ μεροκάματο, κι αυτουνού του κλέβουν τα ένσημα, κι αυτός πεθαίνει στα τρένα, κι αυτόν τον γαμ@νε οι μπάτσοι Αν πέσει κάτω, ας πάει στη μάνα του μετά. Μη τον μαχαιρώσουν. Μαλακίες δεν θα σου πω, κανονικά θα έπρεπε να στο απαντήσω αλλιώς. να σου πω μην πλακώνεστε και μην κάνετε. Αν πέσει κάποιος κάτω αφήστε τον».

Σχεδόν έναν αιώνα πριν, διεκδικήσεις και συνθήματα πάνω σε πλακάτ και πανό, παραμένουν τα ίδια. Στο κομμάτι 9 Μαΐου ο Τζαμάλ μιλάει για τους αγωνιστές που διαδήλωσαν τον ματωμένο Μάη των εργατών στη Θεσσαλονίκη του 1936 και περιγράφει μια ιστορία που διάβασε και την έκανε στίχους.

«Εκείνη την εποχή που έγραφα το κομμάτι είχα διαβάσει ένα άρθρο με την ιστορία ενός από τους νεκρούς του ‘36. Σε αυτή την διαδήλωση ήταν 37-38 χρονών. Το σκηνικό με τους νεκρούς έγινε στις 9 Μαΐου του 1936, εξού και το κομμάτι. Η μάχη του Εσκί Σεχίρ έγινε το 1921. Είχε πολεμήσει στον επεκτατικό πόλεμο της Ελλάδας στον δρόμο για να πάρει την Άγκυρα, το λέμε τώρα και καταλαβαίνουμε την τρέλα της υπόθεσης, αλλά για κάποιο λόγο τότε πέρασε. Είχε πάει να πολεμήσει στον ελληνικό εθνικό στρατό και το άρθρο περιέγραφε τα ψυχολογικά τραύματα που είχαν οι στρατιώτες από τις σφοδρές μάχες.

Στη μάχη του Εσκί Σεχίρ είχε επικρατήσει ο ελληνικός στρατός αλλά είχε γίνει σφαγή κανονική. Ο άνθρωπος γύρισε, είχε όλο αυτό το βάρος μέσα του, το τραύμα από εκείνη την σφαγή και μετά ως καπνεργάτης βγήκε στην διαδήλωση για να διεκδικήσει το 8ωρο, που το έχουμε σήμερα δεδομένο. Οι μπάτσοι άνοιξαν πυρ και σκοτώσανε μεταξύ άλλων και αυτόν. Για αυτό λέω τον στίχο «ανοίξανε πυρ σε ανθρώπους που γύρισαν με εφιάλτες από το Εσκί Σεχίρ». Μου είχε κάνει τρομερή εντύπωση. Γυρνάς από φαντάρος, έχεις πάρει μέρος σε ένα πόλεμο, έχεις επιβιώσει από την σφαγή εκεί και γυρνάς και σκοτώνεσαι σαν διαδηλωτής εργάτης που ζητάς κάτι αυτονόητο, το οχτάωρο».

Ο Κώστας Φραγκούλης στις 5 Δεκεμβρίου του 2022 έμεινε για πάντα 16, όταν δολοφονήθηκε από όπλο αστυνομικού. Ο Τζαμάλ δεν τον ξεχνάει στο άλμπουμ και φωνάζει το όνομα του, αλλά το νεαρό αγόρι από τα Διαβατά δεν θα το ακούσει ποτέ. 14 χρόνια μετά τον Γρηγορόπουλο, άλλο ένα ανήλικο παιδί πέφτει νεκρό από αστυνομικά πυρά.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΦΟΝΤΙΝΑΣ, 17η ΝΟΕΜΒΡΗ & LA HAINE

«Δεν θέλω καν να τη λέω απολογία, αυτός ο 45λεπτος πολιτικός λόγος του Κουφοντίνα στο δικαστήριο το 2003 είναι για μένα δίπλα στον λόγο του Άρη στην Λαμία, ο μεγαλύτερος πολιτικός λόγος που έχω ακούσει ποτέ. Το είχα ακούσει πολλά χρόνια πριν, σε κάποια φάση κάτι μου θύμισε και το έβαλα ξανά. Όταν ήταν να τελειώσει ο δίσκος είχε τύχει και το έβαλα στην κοπέλα μου και της είπα το έχεις ακούσει αυτό και μου λέει όχι. Το ακούσαμε ξανά μια μέρα όλο στο σπίτι και το συζητήσαμε.

Οπότε έβαλα ένα μικρό απόσπασμα στον δίσκο που μιλάει με γεγονότα, έβαλα αυτό που είναι λίγο πιο κατανοητό, πιο απτό. Κάπως έπρεπε να το ονομάσουμε, έχοντας ακούσει όλο το 45λεπτο είδα μια σύνδεση με το La Haine και πήρε τον τίτλο “le monde est a nous”. Αν το ακούσεις όλο μετά και διαβάσεις κάπου ότι ο κόσμος μας ανήκει, λες ναι ρε π*στη μας ανήκει. Αν μπορούσα θα έβαζα όλο το 45λεπτο, αλλά είναι πολύ μεγάλο. Δεν ξέρω ποιος θα το άκουγε βέβαια, αλλά σίγουρα δεν θα έχανε και θα άνοιγε το μυαλό του. Βία ή όχι, εγώ θεωρώ ότι είναι απαραίτητη, και το λέω μετά λόγου γνώσεως, μια λαϊκή αντιβία στη βία που ασκεί στον κόσμο το κράτος.

Δεν υπήρχε τέτοια ξεδιάντροπη υποτίμηση της ζωής των πολιτών όταν υπήρχαν επαναστατικές οργανώσεις στην Ελλάδα, τι να κάνουμε τώρα; Και αυτό που λένε συνέχεια “τρομοκρατικές οργανώσεις”, εγώ διαφωνώ κάθετα. Τρομοκρατικός είναι ένας οργανισμός ο οποίος σπέρνει τον τρόμο. Σε ποιον έσπερνε τον τρόμο για παράδειγμα η 17η Νοέμβρη ή ο ΕΛΑ; Στο κράτος. Αν είσαι εξουσιαστής να τις πεις τρομοκρατικές οργανώσεις. Ο πατέρας μου εμένα το ‘94 ή το ‘98 συζητούσαν με τον θείο μου ή με τη μάνα μου για την 17η Νοέμβρη και δεν υπήρχε ίχνος σκέψης του ότι εμείς φοβόμαστε την 17η Νοέμβρη. Δεν τρομοκρατούσε τον λαό, αλλά το σύστημα. Από την άποψη του λαού στον οποίο ανήκω εγώ αυτές οι οργανώσεις ήταν κάτι άλλο παρά τρομοκρατικές. Δεν υπάρχει η λέξη τρομοκράτης δίπλα σε αυτούς τους ανθρώπους, για μένα».

«Εντάξει είμαστε; Είπαμε πολλά η αλήθεια είναι. Είμαι και εγώ πολυλογάς», λέει ο Τζαμάλ καθώς κατηφορίζουμε και παράλληλα στοιχηματίζουμε αν θα βρει κλήση πάνω στο παρμπρίζ του αυτοκινήτου. Αν έπρεπε να τζογάρω πάντως τα λεφτά μου σε κάτι, θα πόνταρα ότι ο συναυλιακός Ιούνης σε Τεχνόπολη και Μονή Λαζαριστών θα είναι καυτός, όχι μόνο λόγω ζέστης. Το έχει πει και ο ίδιος άλλωστε, 7 και 21 Ιουνίου ουρλιάζει το περιθώριο και τα ντεσιμπέλ δεν θα βρίσκονται στο αθόρυβο.

Φωτογραφίες: Θωμάς Γιωτόπουλος

ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ

ΑΘΗΝΑ: https://www.dynasty.gr/ticket/concert/tzamalliveinathens

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: https://www.dynasty.gr/ticket/concert/tzamalliveinskg