Δεν είναι μόνο το «Salò» του που τον έχει καθιερώσει για την εν μέρει προκλητική και πολιτικά φορτισμένη προσέγγιση στα έργα του. Είναι και το 60χρονο πλέον «Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (1964), μια λιτή, σοβαρή αλλά άκρως απορροφητική ταινία για τη ζωή του Ιησού Χριστού (ίσως η καλύτερη στο είδος της), η οποία έρχεται σε τρομερή αντίθεση με τις αντίστοιχες πομπώδεις υπερπαραγωγές του Hollywood, ρίχνοντας φως στο ταπεινό και ειλικρινές πνεύμα του Ιησού. Και κάπου εκεί μπορείς να εντοπίσεις τη βασική φιλοδοξία του δημιουργού: να αποκρυσταλλώσει το κοινωνικό μήνυμα μέσα από τις διδασκαλίες του Ιησού και, τελικά, να εξαγάγει ένα καθολικό μήνυμα, που ξεπερνά κάθε είδους θρησκευτικό ζήλο.

Ακόμα κι αν η ταινία έχει αργήσει κάπου στα δέκα χρόνια, δεν μπορεί να μην θεωρηθεί παιδί του ιταλικού νεορεαλισμού. Επηρεασμένος από αυτό το καλλιτεχνικό κίνημα, που χαρακτηρίζεται από ιστορίες των φτωχών ανθρώπων και της εργατικής τάξης, στις οποίες πρωταγωνιστούν κυρίως μη επαγγελματίες ηθοποιοί, αλλά και από τις προσωπικές του πολιτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις, ο δημιουργός ασκεί τη δική του κριτική στις αδικίες και στις ανισότητες που εντόπισε τόσο στη σύγχρονη κοινωνία, όσο και στα ιερά βιβλία.

Δεν είναι, όμως, ειρωνικό το γεγονός ότι μία από τις πιο πιστές κινηματογραφικές αποδόσεις της ζωής του Ιησού έχει παρουσιαστεί δια χειρός ενός ομοφυλόφιλου, κομμουνιστή και άθεου καλλιτέχνη, όπως ο Pasolini; Η απόδοση του Χριστού με το προφίλ του αυστηρού ηθικιστή και επαναστάτη είναι από τις πρώτες επιλογές των σινεφίλ σε αυτήν την κατηγορία. Από το απεριποίητο μονόφρυδο του πρωταγωνιστή Enrique Irazoqui, που απέχει από κάθε πρότυπο εξιδανίκευσης και το θρήνο της Παναγίας, την οποία υποδύεται συγκλονιστικά η ίδια η μάνα του Pasolini, Suzanna Colussi, μέχρι τα λασπωμένα περίχωρα της μεταπολεμικής Ιταλίας, που επιτρέπουν στο τοπίο να αντιπροσωπεύσει την Ιουδαία της τότε εποχής με μεγάλη επιτυχία, η ταινία έχει γυριστεί εξ ολοκλήρου ακολουθώντας τους κανόνες του ρεαλισμού.

Επειδή ο καπιταλισμός είχε ασκήσει ήδη την επιρροή του στις αυθεντικές τοποθεσίες της Παλαιστίνης και της Ιορδανίας, ο σκηνοθέτης βρήκε στην φτωχή κι έρημη ιταλική συνοικία Basilicata, και την πρωτεύουσά της, τη Matera, το μυστηριώδες και προβιομηχανικό σκηνικό για να αρθρώσει το όραμά του. Στις ίδιες τοποθεσίες, θα γύριζε κι ο Mel Gibson, σαράντα χρόνια μετά, το δικό του αιματηρό “The Passion of the Christ”.

Η ταινία είναι επιπλέον άκρως κυριολεκτική και πιστή στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, με τα λόγια του να αποδίδονται μάλιστα αυτούσια τις περισσότερες φορές. Ο Ευαγγελιστής άλλωστε χρησιμοποιεί μια γλώσσα απλή, χωρίς περιττές αφηγηματικές εξάρσεις, στοχεύοντας έτσι στη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια των γεγονότων. Ο μύθος λέει ότι ο Pasolini δεν είχε παραδώσει ποτέ κάποιο επίσημο σενάριο, αλλά σκηνοθετούσε με τη Βίβλο ανά χείρας. Όσο υπερβολικό κι αν φαίνεται αυτό, η ακρίβεια στο αυθεντικό κείμενο επιβεβαιώνεται μέσα από την αφήγηση, η οποία δεν παρουσιάζει μια πλήρη, λογική βιογραφία του Ιησού, αλλά εντυπωσιακές στιγμές ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατό του.

Είναι, λοιπόν, ο Ιησούς του Pasolini ο πρώτος αληθινός Μαρξιστής, πολύ πριν εκφραστεί ο Μαρξισμός; Ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει δηλώσει για την ταινία του:

«Το Ευαγγέλιο μου έβαζε το εξής πρόβλημα: Δεν μπορούσα να το εξιστορήσω σαν ένα κλασικό αφήγημα, γιατί δεν είμαι πιστός, αλλά άθεος. Από την άλλη, ήθελα να διηγηθώ την ιστορία του Χριστού, Υιού του Θεού. Επρεπε λοιπόν να διηγηθώ μια ιστορία στην οποία δεν πίστευα. Δεν μπορούσε λοιπόν να είμαι εγώ εκείνος που εξιστορεί. Έτσι χωρίς να το θέλω οδηγήθηκα στην ανατροπή όλης μου της κινηματογραφικής τεχνικής και γεννήθηκε αυτό το μάγμα ύφους, που είναι χαρακτηριστικό του κινηματογράφου της ποίησης. Γιατί για να μπορέσω να εξιστορήσω το Ευαγγέλιο, έπρεπε να βυθιστώ στην ψυχή ενός που πιστεύει. Εδώ έγκειται ο έμμεσος ελεύθερος λόγος: Απ' τη μια μεριά η αφήγηση βλέπεται με τα δικά μου μάτια και απ' την άλλη με τα μάτια ενός πιστού...».

Αυτό που κάνει λοιπόν ο Pasolini με την ταινία του είναι να αποσπά κατ' αρχάς την προσοχή του θεατή (και πιστού) από το γεγονός της Ανάστασης και όλης της μεταφυσικής-θαυματουργής φιλολογίας που την περιβάλλει και να εστιάζει στα εντελώς ανθρώπινα και κυρίως στο (κάπως) επαναστατικό μήνυμα του Ιησού. Έτσι, καταφέρνει να ασκεί άμεση κριτική στην Εκκλησία, δείχνοντάς της πόσο έχει απομακρυνθεί από τις αρχικές της αξίες.

Το 1995, με αφορμή την 100ή επέτειο του κινηματογράφου, το Βατικανό δημοσίευσε μια λίστα με τις 45 καλύτερες ταινίες στις κατηγορίες «Θρησκεία», «Αξίες» και «Τέχνη». Η ταινία του Pasolini βρισκόταν, φυσικά, ανάμεσα σε αυτές. Δεν χρειάζεται, λοιπόν, να πληρώνει κάποιος φόρο στην εκκλησία για να μπορεί να καταλάβει, να αισθανθεί και να δείξει σε κάποιον ποια είναι η ουσία και ο πυρήνας του Χριστιανισμού. Φτάνει να είναι κάποιος σαν τον Pasolini: ένας υπέρμαχος της ελευθερίας, ένας επαναστάτης, κάποιος τέλος πάντων πιο κοντά στα ιδανικά του Ιησού από ό,τι οι περισσότεροι εκπρόσωποι της θρησκείας.

Επίσης, διαχωρίζει σε μεγάλο βαθμό τη θρησκεία σε δύο μεγάλες κατηγορίες: από τη μια η εκκλησία ως εγκόσμιος θεσμός κι οργανισμός, με τις τελετουργίες, τις παραδόσεις της και την πίστη σε μια ανώτερη ύπαρξη (την οποία ο ίδιος όχι μόνο απορρίπτει, αλλά και αποστρέφεται) και από την άλλη το περιεχόμενο και οι αξίες της θρησκείας, που στην πράξη δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς να πιστεύει κάποιος, ωστόσο ο δημιουργός τα επεξεργάζεται σε θεωρητικό επίπεδο και έτσι τα απελευθερώνει από κάθε υπεράνθρωπη διάσταση, φέρνοντάς τα στα πόδια μας. Και τι μας λέει το περιεχόμενο; Ότι ο δίκαιος κόσμος που ονειρευόμαστε θα οικοδομηθεί μόνο μέσα από τη συλλογική δράση και την αλληλεγγύη.

Κατά την άποψη του Pasolini, ο Ιησούς είναι ένας ριζοσπάστης και κάποιος που «είναι πάντα στο πλευρό των αδύνατων». Αυτό είναι μια άποψη με την οποία πολύ πιθανό να συμφωνούσαν οι περισσότεροι χριστιανοί. Ο Pasolini προχωρά, όμως, ένα βήμα παραπέρα και προσθέτει «και εναντίον των ισχυρών». Ο Ιησούς του υπάρχει όχι για την ανάστασή του και για τη νίκη του θανάτου, αλλά για τα κηρύγματά του περί κοινωνικής δικαιοσύνης, για τα λόγια του που καλούσαν σε υποστήριξη των φτωχών και κατατρεγμένων και για την κριτική στους πλούσιους και ισχυρούς, θέματα που βρίσκονται παράλληλα με τις μαρξιστικές ιδέες της ταξικής πάλης και την ανάγκη για οικονομική ισότητα.

Μάλιστα, καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας ο Ιησούς εμφανίζεται ως ένας ρέμπελος coach των περιθωριοποιημένων, είτε είναι αγρότες, είτε ψαράδες, είτε φοροεισπράκτορες, που επιθυμεί να ενδυναμώσει την εργατική τάξη και όλες τις καταπιεσμένες κοινωνικές ομάδες. Η ταινία ασκεί έτσι έμμεσα κριτική στον καπιταλισμό που διαιωνίζει την ανισότητα και την εκμετάλλευση όσων δεν έχουν εξουσία. Γιατί η καταδίκη, άλλωστε, του Ιησού ήρθε ως αποτέλεσμα της σύγκρουσής του με το κοινωνικοθρησκευτικό κατεστημένο και την εξουσία.

Ο Ιησούς βρισκόταν στο πλευρό των φτωχών, των άρρωστων και των άπορων. Παράλληλα εναντιωνόταν στους πλούσιους και ισχυρούς. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως, είτε μιλάς για τη Βασιλεία των Ουρανών είτε για την κομμουνιστική ουτοπία, μιλάς για τα ίδια ιδανικά. Ωστόσο, τα χιλιάδες χρόνια διαστρέβλωσης των όσων δίδαξε ο Ιησούς και τα εκατοντάδες χρόνια διαστρέβλωσης των ιδεών του Μαρξ, μας έκαναν να πιστέψουμε ότι είναι τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους. Το μόνο σίγουρο είναι πως όπως ο Ιησούς θα περιφρονούσε σήμερα τον Χριστινιασμό, έτσι και ο Μαρξ θα περιφρονούσε όλα τα λεγόμενα «μαρξιστικά» κράτη.

60 χρόνια έχουν περάσει και η ταινία αυτή δεν έχει γεράσει ούτε μια μέρα από την κυκλοφορία της. Απολύτως ωφέλιμο να τη δει κάποιος, ακόμα κι αν δεν θρησκεύει.